Kết thúc “hòn đảo” Ethereum: EIL làm thế nào tái cấu trúc các L2 rời rạc thành một “siêu máy tính”?

Tác giả: imToken

Trong bài viết trước của loạt bài Interop, chúng tôi đã giới thiệu về Open Intents Framework (OIF), nó giống như một ngôn ngữ chung, cho phép người dùng diễn đạt ý định “Tôi muốn mua NFT xuyên chuỗi”, và được các trình giải trên toàn mạng lưới hiểu.

Nhưng chỉ “hiểu” thôi thì chưa đủ, còn phải “làm được”, bởi khi bạn phát đi ý định, làm thế nào để tiền từ Base chuyển an toàn sang Arbitrum? Chuỗi đích làm sao xác thực chữ ký của bạn là hợp lệ? Ai sẽ trả trước phí Gas trên chuỗi đích?

Đó chính là vấn đề cốt lõi của giai đoạn “Tăng tốc (Acceleration)” trong lộ trình tương tác Ethereum — Lớp tương tác Ethereum (Ethereum Interoperability Layer, viết tắt EIL), gần đây tại Devconnect, nhóm tài khoản trừu tượng của EF cũng đã chính thức đưa EIL lên trung tâm sân khấu.

Nói một cách đơn giản, mục tiêu của EIL rất tham vọng, đó là không tiến hành hard fork, không thay đổi đồng thuận nền tảng của Ethereum, nhưng mang lại trải nghiệm sử dụng trên tất cả L2 “như thể trên cùng một chuỗi”.

1. EIL thực chất là gì?

Thực ra, để hiểu EIL, bạn không nên bị từ “Layer” đánh lừa, vì EIL không phải là một blockchain mới, cũng không phải là một cầu nối cross-chain truyền thống.

Bản chất nó là một bộ tiêu chuẩn và framework, kết hợp giữa “tài khoản trừu tượng (ERC-4337)” và “truyền thông điệp cross-chain”, xây dựng nên một môi trường thực thi thống nhất ảo.

Trong hệ sinh thái Ethereum hiện tại, mỗi L2 là một hòn đảo biệt lập, ví dụ tài khoản (EOA) của bạn trên Optimism và trên Arbitrum, dù địa chỉ giống nhau nhưng trạng thái hoàn toàn tách biệt:

• Chữ ký trên chuỗi A, chuỗi B không thể xác thực trực tiếp.
• Tài sản trên chuỗi A, chuỗi B cũng không nhìn thấy.

EIL cố gắng phá vỡ sự biệt lập này thông qua hai thành phần cốt lõi sau:

• Tài khoản thông minh dựa trên ERC-4337: Tận dụng khả năng tài khoản trừu tượng, tách rời logic tài khoản và khóa của người dùng; thông qua cơ chế Paymaster (người trả phí), giải quyết vấn đề không có Gas trên chuỗi đích; thông qua Key Manager (quản lý khóa), đồng bộ trạng thái đa chuỗi.
• Lớp thông điệp tối thiểu hóa tin cậy: Xây dựng một bộ tiêu chuẩn giúp UserOp (User Operation) được gói lại, chuyển giao an toàn sang chuỗi khác thông qua cầu chính thức của Rollup hoặc chứng minh light client.

Ví dụ, trước đây cross-chain giống như đi du lịch nước ngoài: bạn phải đổi tiền (tài sản cross-chain), xin visa (ủy quyền lại), và tuân thủ luật giao thông địa phương (mua Gas chuỗi đích). Còn khi bước vào kỷ nguyên EIL, cross-chain sẽ giống như dùng thẻ Visa:

Dù bạn ở quốc gia nào, chỉ cần quẹt thẻ (ký một lần), mạng lưới ngân hàng bên dưới (EIL) sẽ tự động xử lý tỷ giá, thanh toán và xác thực, bạn không hề cảm nhận được ranh giới quốc gia.

Giải pháp EIL do nhóm trừu tượng tài khoản Ethereum Foundation đề xuất đã vẽ ra một tương lai như vậy: Người dùng chỉ cần một lần ký là có thể hoàn tất giao dịch cross-chain, không cần phụ thuộc vào trình chuyển tiếp tập trung hay giả định tin cậy mới nào, có thể trực tiếp khởi tạo từ ví và thanh toán xuyên suốt giữa các L2 một cách liền mạch.

Điều này thực sự gần với hình thái tối thượng của “tài khoản trừu tượng”, so với trải nghiệm phân mảnh, rào cản cao hiện nay, nó sẽ giúp người dùng tự động tạo tài khoản, quản lý private key, xử lý giao dịch cross-chain phức tạp.

Đặc biệt, chức năng tài khoản trừu tượng gốc (AA) có thể biến mọi tài khoản thành tài khoản thông minh, người dùng không cần để ý phí Gas (thậm chí không biết Gas tồn tại), thật sự tập trung vào trải nghiệm on-chain và quản lý tài sản.

2. Chuyển đổi từ “cross-chain” sang “chuỗi trừu tượng”

Nếu EIL thực sự đi vào thực tiễn, nó có khả năng mở ra “dặm cuối” cho việc ứng dụng Web3 quy mô lớn. Đây là dấu mốc hệ sinh thái Ethereum chuyển từ cạnh tranh đa chuỗi sang hợp nhất trừu tượng chuỗi, giải quyết những vấn đề đau đầu nhất cho người dùng và nhà phát triển.

Đầu tiên, đối với người dùng, có thể hiện thực hóa trải nghiệm “một chuỗi thực sự”.

Nói cách khác, trong framework EIL, người dùng không cần tự chuyển mạng nữa. Ví dụ, tiền của bạn đều ở Base nhưng muốn chơi game trên Arbitrum, bạn chỉ cần bấm bắt đầu trong game, ví hiện cửa sổ ký, ký xong là vào game.

Ở hậu trường, EIL sẽ tự động đóng gói UserOp trên Base, truyền qua lớp thông điệp sang Arbitrum, Paymaster ở giữa giúp bạn trả Gas và phí vào cửa, với bạn thì trải nghiệm mượt như thể đang chơi trên Base.

Tiếp theo, về mặt bảo mật, hoàn toàn tránh được rủi ro điểm đơn của cầu đa chữ ký.

Vì các cầu cross-chain truyền thống dựa vào một nhóm xác thực bên ngoài (multi-sig), nếu nhóm này bị hack, hàng chục tỉ USD tài sản sẽ gặp nguy hiểm. Trong khi đó, EIL nhấn mạnh “tối thiểu hóa tin cậy”, ưu tiên tận dụng bảo mật gốc của L2 (ví dụ dựa vào Storage Proofs) để xác thực thông điệp cross-chain, không phụ thuộc bên thứ ba, nghĩa là chỉ cần Ethereum mainnet an toàn, giao tiếp cross-chain cũng tương đối an toàn.

Cuối cùng, với nhà phát triển, cũng là một chuẩn tài khoản thống nhất, bởi hiện nay một DApp muốn đa chuỗi phải duy trì nhiều bộ logic. Với EIL, nhà phát triển có thể giả định người dùng sở hữu tài khoản toàn chuỗi, chỉ cần viết giao diện theo chuẩn ERC-4337 là hỗ trợ được người dùng toàn chuỗi, không cần quan tâm tiền người dùng ở chuỗi nào.

Nhưng để hiện thực hóa viễn cảnh trên, chúng ta vẫn đối mặt một bài toán kỹ thuật lớn: làm sao để hàng trăm triệu người dùng EOA hiện tại cũng được trải nghiệm như vậy?

Bởi chuyển từ EOA sang AA yêu cầu người dùng chuyển tài sản sang địa chỉ mới, rất phiền phức, điều này dẫn đến đề xuất EIP-7702 của Vitalik Buterin, khéo léo giải quyết tranh cãi tương thích giữa ba đề xuất (EIP-4337, EIP-3074, EIP-5003), và làm điều kỳ diệu: cho phép tài khoản EOA hiện tại “tạm thời biến thành” tài khoản hợp đồng thông minh trong lúc giao dịch.

Đề xuất này nghĩa là bạn không cần đăng ký ví mới, cũng không phải chuyển tài sản từ ví cũ như imToken sang địa chỉ AA mới, ngược lại, nhờ EIP-7702 tài khoản cũ của bạn có thể tạm thời sở hữu chức năng hợp đồng thông minh (như cấp quyền hàng loạt, trả phí Gas hộ, thao tác nguyên tử cross-chain), kết thúc giao dịch lại trở về EOA truyền thống.

3. Việc triển khai và tương lai của EIL

So với OIF mang tính cộng đồng “từ dưới lên”, EIL có màu sắc chính thức mạnh hơn, do nhóm trừu tượng tài khoản EF (tác giả ERC-4337) chủ đạo thúc đẩy.

Cụ thể, tiến độ hiện tại nổi bật ở ba phương diện then chốt:

• Mở rộng đa chuỗi cho ERC-4337: Cộng đồng đang nghiên cứu mở rộng cấu trúc UserOp của ERC-4337 để chứa thông tin cross-chain như chain ID đích, đây là bước đầu giúp tài khoản thông minh có “thiên lý nhãn”;
• Phối hợp với ERC-7702: Khi EIP-7702 (EOA có năng lực tài khoản thông minh) được thúc đẩy, tương lai người dùng EOA phổ thông cũng có thể tích hợp liền mạch với mạng EIL, giảm mạnh rào cản người dùng;
• Chuẩn hóa giao diện thông điệp: Tương tự OIF giải quyết chuẩn hóa ý định, EIL đang thúc đẩy chuẩn hóa truyền thông điệp tầng dưới, Optimism với Superchain, Polygon với AggLayer và ZKsync với Elastic Chain đều khám phá tương tác trong hệ sinh thái riêng, còn EIL muốn kết nối các hệ sinh thái dị chủng này, xây dựng lớp thông điệp chung cho toàn mạng.

Điều thú vị hơn, tầm nhìn của EIL không chỉ dừng ở “kết nối”, mà còn bổ sung một năng lực nền tảng quan trọng: quyền riêng tư.

Nếu EIP-7702 và AA giải quyết “khả năng tiếp cận”, thì khung quyền riêng tư Kohaku mà Vitalik công bố tại Devconnect có thể trở thành mảnh ghép tiếp theo của EIL, cũng phù hợp với một nguyên tắc lớn trong “Tuyên ngôn không cần tin cậy”: “kháng kiểm duyệt”.

Tại Devconnect, Vitalik nói thẳng “quyền riêng tư là tự do”, đồng thời cho biết Ethereum đang trên lộ trình nâng cấp quyền riêng tư, hướng tới cung cấp quyền riêng tư và an toàn thực tế. Vì vậy, Ethereum Foundation đã thành lập một đội ngũ quyền riêng tư gồm 47 nhà nghiên cứu, kỹ sư và chuyên gia mật mã, mục tiêu đưa quyền riêng tư thành “thuộc tính cấp 1” của Ethereum.

Điều này có nghĩa là, bảo vệ quyền riêng tư trong tương lai không còn là plugin tùy chọn, mà trở thành năng lực cơ bản tự nhiên như chuyển tiền. Để hiện thực hóa tầm nhìn này, khung Kohaku ra đời — về bản chất, Kohaku dùng public key của bạn để tạo một địa chỉ tạm thời ẩn danh (Stealth Addresses), giúp bạn thực hiện thao tác riêng tư mà không lộ liên kết với ví chính.

Với thiết kế này, tài khoản AA tương lai sẽ không chỉ là công cụ quản lý tài sản mà còn là lá chắn quyền riêng tư.

Kết hợp các giao thức như Railgun và Privacy Pools, tài khoản AA cho phép người dùng vừa bảo vệ quyền riêng tư giao dịch, vừa cung cấp “bằng chứng trong sạch” một cách tuân thủ, giúp bất kỳ ai cũng chứng minh nguồn gốc tiền không bất hợp pháp mà không cần công khai đường đi chi tiết của khoản chi tiêu.

Đến đây, chúng ta có thể nhìn rõ toàn cảnh lộ trình tương tác Ethereum:

• OIF (khung ý định): giúp lớp ứng dụng “hiểu” nhu cầu người dùng;
• EIL (lớp tương tác): trải thảm cho thực thi ở tầng cơ sở hạ tầng.

Có lẽ đây cũng là tín hiệu rõ ràng mà Ethereum Foundation muốn gửi gắm, Ethereum không nên là một tập hợp rời rạc các L2, mà phải là một siêu máy tính thống nhất và khổng lồ.

Tương lai, khi EIL thực sự được triển khai, có lẽ chúng ta sẽ không còn phải giải thích cho người mới L2 là gì, cầu cross-chain là gì, khi đó, bạn chỉ nhìn thấy tài sản, không còn rào cản chuỗi nào nữa.