Gần đây tôi để ý thấy một hiện tượng khá "ảo diệu" — bên Mỹ rất nhiều bạn trẻ thế hệ Z trực tiếp từ bỏ việc tiết kiệm mua nhà, chuyển sang All in tiền mã hóa. Mới nhìn qua tưởng đâu lại là trò nghịch ngợm của giới trẻ, nhưng nghĩ kỹ thì logic đằng sau thật sự rất đau lòng.

Nói trắng ra, thế hệ trẻ này thực sự bị dồn vào chân tường. Nhìn vào số liệu mới thấy nó phi lý đến mức nào: Năm 2023, độ tuổi trung bình của người mua nhà ở Mỹ đã tăng lên 49 tuổi, 49 tuổi đấy! Trước đây hơn 30 đã mua nhà là chuyện bình thường, giờ gần 50 mới đủ tiền đặt cọc. Còn sốc hơn, 71% người trưởng thành thuộc thế hệ Z nói rằng họ hoàn toàn không đủ khả năng chi trả cho một căn nhà, tỷ lệ này là cao nhất trong tất cả các nhóm tuổi. Giá nhà tăng phi mã, lãi suất vay lại cao, người lao động bình thường muốn mua nhà? Mơ đi.

Khoản nợ cũng chẳng khá hơn. Thế hệ này vừa tốt nghiệp đã cõng trên lưng khoản vay sinh viên và hóa đơn thẻ tín dụng, nợ thẻ tín dụng của họ cao hơn thế hệ Millennials cùng độ tuổi tận 30%. Tiết kiệm á? Tiết kiệm gì nữa? Trả nợ còn không kịp. Bực hơn nữa là, mấy chục năm qua học phí đại học Mỹ tăng hơn 10 lần, giá nhà tăng gấp 4, còn lương thì sao? Trừ lạm phát đi chỉ tăng có 18%. Cộng trừ kiểu gì cũng thấy vô lý — càng chăm chỉ làm việc càng cảm giác dậm chân tại chỗ.

Thế nên cũng dễ hiểu tại sao có người bắt đầu đánh cược với crypto. Dù sao đi theo lối truyền thống tích cóp mua nhà thì đời này khả năng cao chẳng đến lượt, thôi thì đánh liều, biết đâu "xe đạp hóa mô tô". Tất nhiên logic này rất nguy hiểm — thị trường crypto biến động thế, người mới vào mười người thì tám chín bị "cắt lúa", vốn đã chẳng có tiền lại có khi lỗ thê thảm hơn. Nhưng nói đi cũng phải nói lại, không thể hoàn toàn trách họ bốc đồng. Ít ra họ cũng đang tìm cách bứt phá, và thế hệ này thực sự bắt đầu lên kế hoạch tài chính sớm hơn, biết tận dụng mạng xã hội và AI để học kiến thức đầu tư.

Sự thay đổi sâu xa hơn là nhiều bạn trẻ Gen Z thậm chí định nghĩa lại luôn thế nào là “thành công”. Mua nhà, kết hôn, sinh con — bộ tiêu chuẩn mẫu mực ấy? Thôi, chắc không hợp với mình. Họ quan tâm hơn đến trải nghiệm, sự thỏa mãn về tinh thần, cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Đó cũng xem như một kiểu thích nghi tự điều chỉnh.

Cuối cùng vẫn ứng nghiệm câu nói xưa: Người giàu có thể chậm rãi, đầu tư vững chắc như lăn quả cầu tuyết càng ngày càng lớn; người nghèo chỉ có thể đánh cược cả gia sản, mà đa phần cuối cùng chẳng còn gì cả. Sự cố kết giai cấp, trong lĩnh vực đầu tư, thể hiện rõ ràng đến thế đấy.