Tại sao thị trường dự đoán thực sự không phải là nền tảng cá cược

Tác giả: 星球小花

Trong hai năm qua, thị trường dự đoán (Prediction Markets) đã nhanh chóng chuyển mình từ một khái niệm bên lề trong giới crypto trở thành tâm điểm chú ý của giới đầu tư công nghệ và tài chính chính thống.

Ngôi sao tuân thủ mới Kalshi gần đây đã hoàn tất vòng gọi vốn E trị giá 1 tỷ đô la Mỹ, nâng mức định giá sau đầu tư lên 11 tỷ đô la Mỹ. Danh sách các nhà đầu tư gồm những cái tên quyền lực nhất như Paradigm, Sequoia, a16z, Meritech, IVP, ARK Invest, CapitalG, Y Combinator…

Đầu ngành Polymarket cũng nhận được đầu tư chiến lược từ ICE với mức định giá 9 tỷ đô la Mỹ, sau đó tiếp tục được Founders Fund dẫn đầu vòng gọi vốn 150 triệu đô la Mỹ với mức định giá 12 tỷ đô la Mỹ, hiện đang huy động vốn ở mức định giá 15 tỷ đô la Mỹ.

Dòng vốn đổ vào dày đặc như vậy, nhưng mỗi khi chúng tôi đăng bài phân tích sâu về thị trường dự đoán, phần bình luận vẫn không thể thiếu câu: “Chẳng qua chỉ là đổi vỏ cá cược mà thôi.”

Thật vậy, ở các lĩnh vực dễ so sánh như thể thao, thị trường dự đoán và nền tảng cá cược về bề ngoài quả thật có nhiều điểm tương đồng. Nhưng ở cấp độ bản chất, ở góc nhìn rộng hơn, hai hệ thống này có sự khác biệt mang tính cấu trúc trong logic vận hành.

Một thực tế sâu xa hơn là: Khi các quỹ đầu tư hàng đầu đã nhập cuộc, họ sẽ thúc đẩy việc đưa “sự khác biệt cấu trúc” này vào quy định giám sát, biến nó thành ngôn ngữ mới của ngành công nghiệp. Điều mà vốn đầu tư nhắm tới không phải là cá cược, mà là giá trị hạ tầng của sở giao dịch phái sinh sự kiện (DCM) — một phân khúc tài sản hoàn toàn mới.

Xét về logic quản lý:

Thị trường cá cược ở Mỹ = quản lý cấp bang (khác biệt lớn giữa các bang), thuế cao (thậm chí là nguồn thu chủ yếu của nhiều bang), tuân thủ nghiêm ngặt, nhiều hạn chế;

Thị trường dự đoán mới = sở giao dịch phái sinh tài chính, được quản lý liên bang (CFTC/SEC), áp dụng toàn quốc, quy mô không giới hạn, chế độ thuế nhẹ hơn.

Tóm lại: Ranh giới của phân khúc tài sản chưa bao giờ là vấn đề học thuật hay định nghĩa triết học, mà là sự phân phối quyền lực giữa quy định và vốn đầu tư.

Thế nào là khác biệt cấu trúc?

Trước tiên, hãy nói rõ thực tế: Vì sao thị trường dự đoán không phải là cá cược? Bởi ở cơ chế tầng sâu nhất, đây là hai hệ thống hoàn toàn khác biệt.

1. Cơ chế hình thành giá: Thị trường vs Nhà cái

Bản chất là sự khác biệt về minh bạch: Thị trường dự đoán có sổ lệnh công khai, dữ liệu có thể kiểm toán; tỉ lệ cá cược trên nền tảng cá cược được tính toán nội bộ, không thể quan sát, nền tảng có thể điều chỉnh bất cứ lúc nào.

• Thị trường dự đoán: Giá do sổ lệnh (order book) khớp lệnh, sử dụng định giá thị trường hóa kiểu phái sinh tài chính, giá được quyết định bởi bên mua và bên bán. Nền tảng không thiết lập xác suất, không chịu rủi ro, chỉ thu phí giao dịch.
• Nền tảng cá cược: Tỉ lệ cược do nền tảng thiết lập, tích hợp lợi thế nhà cái (house edge). Dù kết quả ra sao, nền tảng thường đảm bảo vùng an toàn lợi nhuận nhờ thiết kế xác suất. Logic của nền tảng là “lâu dài chắc thắng”.

2. Khác biệt về mục đích: Giải trí tiêu dùng vs Ý nghĩa kinh tế

Dữ liệu thực sinh ra từ thị trường dự đoán có giá trị kinh tế và được dùng trong quyết định tài chính, phòng ngừa rủi ro, thậm chí có thể tác động ngược lại thế giới thực như truyền thông, định giá tài sản, quyết sách doanh nghiệp, dự báo chính sách…

• Thị trường dự đoán: Thị trường dự đoán có thể tạo ra sản phẩm dữ liệu: Ví dụ đánh giá xác suất các sự kiện vĩ mô, định hướng dư luận hoặc dự báo chính sách, quản trị rủi ro doanh nghiệp (thời tiết, chuỗi cung ứng, sự kiện quản lý…), là chỉ số xác suất được các tổ chức tài chính, viện nghiên cứu, truyền thông trích dẫn, thậm chí là cơ sở cho các chiến lược arbitrage và phòng ngừa rủi ro.

Trường hợp nổi tiếng nhất hiển nhiên là các dữ liệu từ Polymarket được truyền thông Mỹ dùng làm một trong những căn cứ tham khảo cho bầu cử tổng thống.

• Nền tảng cá cược: Đơn thuần là tiêu dùng giải trí, tỉ lệ cược ≠ xác suất thực, không có giá trị dữ liệu lan tỏa.

3. Cấu trúc người tham gia: Con bạc đầu cơ vs Nhà kinh doanh chênh lệch thông tin

Thanh khoản của cá cược là tiêu dùng, thanh khoản của thị trường dự đoán là thông tin.

• Thị trường dự đoán: Người dùng bao gồm nhà nghiên cứu mô hình dữ liệu, trader vĩ mô, truyền thông, nhà nghiên cứu chính sách, nhà kinh doanh chênh lệch thông tin, trader tần suất cao, nhà đầu tư tổ chức (đặc biệt ở thị trường tuân thủ).

Điều này quyết định mật độ thông tin trên thị trường dự đoán rất cao, có tính tiên đoán (ví dụ đêm bầu cử, trước khi công bố CPI). Thanh khoản mang tính “chủ động, dựa trên thông tin”, người tham gia đến để arbitrage, khám phá giá, tận dụng lợi thế thông tin. Bản chất thanh khoản là “thanh khoản thông tin” (informational liquidity).

• Nền tảng cá cược: Chủ yếu là người dùng phổ thông, dễ đặt cược theo cảm xúc, bị thiên kiến chi phối (đuổi lỗ / ảo giác con bạc), ví dụ đặt cược cho “vận động viên yêu thích”, đặt cược không dựa trên dự báo nghiêm túc mà do cảm xúc hoặc nhu cầu giải trí.

Thanh khoản không có giá trị định hướng, tỉ lệ cược không trở nên chính xác hơn nhờ “tiền thông minh”, mà do thuật toán nhà cái điều chỉnh. Không tạo ra khám phá giá, thị trường cá cược không nhằm mục đích xác định xác suất thực mà chỉ để cân bằng rủi ro cho nhà cái, bản chất là “thanh khoản tiêu dùng giải trí”.

4. Logic quản lý: Phái sinh tài chính vs Ngành cá cược khu vực

• Thị trường dự đoán: Kalshi ở Mỹ được CFTC công nhận là sở giao dịch phái sinh sự kiện (DCM), trọng tâm quản lý tài chính là chống thao túng thị trường, minh bạch thông tin, lộ diện rủi ro, tuân thủ chế độ thuế sản phẩm tài chính. Đồng thời thị trường dự đoán cũng giống sàn giao dịch crypto, có tiềm năng toàn cầu hóa.
• Nền tảng cá cược: Cá cược thuộc thẩm quyền các cơ quan quản lý cá cược bang, trọng tâm là bảo vệ người tiêu dùng, chống nghiện cờ bạc, tạo nguồn thu thuế địa phương. Cá cược phải nộp thuế cá cược, thuế bang, bị giới hạn nghiêm ngặt bởi hệ thống giấy phép khu vực, là ngành kinh doanh khu vực.

II. Ví dụ dễ “nhìn giống nhau” nhất: Dự đoán thể thao

Nhiều bài viết khi bàn về sự khác biệt giữa dự đoán và cá cược thường chỉ tập trung vào các ví dụ mang tính xã hội như dự báo chính trị, dữ liệu vĩ mô…, vốn hoàn toàn khác biệt với nền tảng cá cược nên cũng dễ hiểu.

Nhưng trong bài này, tôi muốn lấy ví dụ dễ gây tranh cãi nhất, chính là “dự đoán thể thao” như đã nói ở đầu, trong mắt nhiều fan thể thao, thị trường dự đoán và nền tảng cá cược ở mảng này không khác gì nhau.

Thực tế, cấu trúc hợp đồng của hai bên khác nhau.

Thị trường dự đoán hiện hành là hợp đồng nhị phân YES/NO (binary contracts), ví dụ:

Lakers có vô địch mùa này không? (Yes/No)

Warriors có đạt trên 45 trận thắng ở vòng loại không? (Yes/No)

Hoặc dạng khoảng rời rạc (range contracts):

“Cầu thủ ghi trên 30 điểm?” (Yes/No)

Bản chất là YES/NO tiêu chuẩn hóa, mỗi hợp đồng nhị phân là một thị trường độc lập, cấu trúc giới hạn.

Hợp đồng của nền tảng cá cược có thể phân nhỏ vô hạn, thậm chí tự do tùy chỉnh, ví dụ:

Tỉ số cụ thể, hiệp một vs cả trận, cầu thủ số mấy ném phạt bao nhiêu lần, tổng số cú ném ba điểm, cược hai trận, ba trận, cược xiên tùy chỉnh, chấp, tài xỉu, chẵn lẻ, thành tích cá nhân cầu thủ, số quả phạt góc, số lần phạm lỗi, thẻ đỏ vàng, thời gian bù giờ, cược trực tuyến (live betting)…

Không chỉ phức tạp vô hạn, mà còn là cây sự kiện (event tree) siêu phân mảnh, bản chất là mô hình sự kiện tham số hóa siêu chi tiết.

Vì vậy, ngay cả ở chủ đề tưởng như giống nhau này, sự khác biệt cơ chế vẫn dẫn đến bốn khác biệt cấu trúc đã nói ở trên.

Ở các sự kiện thể thao, bản chất thị trường dự đoán vẫn là orderbook, do bên mua – bán hình thành, vận hành theo thị trường, về bản chất giống thị trường quyền chọn. Quy tắc thanh toán cũng chỉ dùng dữ liệu thống kê chính thức.

Còn trên nền tảng cá cược, tỉ lệ cược luôn là: nhà cái thiết lập/điều chỉnh, tích hợp house edge, mục tiêu là “cân bằng rủi ro, đảm bảo lợi nhuận nhà cái”. Quy tắc thanh toán có quyền giải thích tỉ lệ cược, tỉ lệ cược có vùng mờ, thậm chí cùng một sự kiện phân mảnh kết quả khác nhau trên các nền tảng.

III. Vấn đề tối hậu: Tái phân chia quyền lực về thẩm quyền quản lý

Lý do vốn đầu tư nhanh chóng đặt cược hàng chục tỷ đô la vào thị trường dự đoán không phức tạp: Thứ họ nhìn thấy không phải “câu chuyện đầu cơ”, mà là một thị trường phái sinh sự kiện toàn cầu chưa được quy định chính thức — một phân khúc tài sản tiềm năng sánh ngang với futures, options.

Điều kìm hãm thị trường này là một vấn đề lịch sử vừa cũ vừa mơ hồ: Thị trường dự đoán rốt cuộc là công cụ tài chính hay cá cược?

Nếu ranh giới này chưa rõ, thị trường sẽ không thể phát triển.

Thẩm quyền quản lý quyết định quy mô ngành — logic cũ của Wall Street, nay được áp dụng cho đường đua mới này.

Trần tăng trưởng của cá cược là cấp bang, nghĩa là quản lý phân mảnh, gánh nặng thuế nặng, tuân thủ không đồng nhất, vốn tổ chức không thể tham gia. Đường tăng trưởng bị giới hạn bẩm sinh.

Trần tăng trưởng của thị trường dự đoán là cấp liên bang. Một khi được đưa vào khuôn khổ phái sinh, nó có thể tận dụng toàn bộ hạ tầng futures, options: toàn cầu hóa, quy mô hóa, lập chỉ số, tổ chức hóa.

Lúc đó, nó không còn là “công cụ dự đoán” mà là một hệ thống đường cong rủi ro sự kiện có thể giao dịch.

Đó cũng là lý do tại sao tín hiệu tăng trưởng của Polymarket lại nhạy cảm như vậy. Trong giai đoạn 2024–2025, khối lượng giao dịch hàng tháng nhiều lần vượt 2–3 tỷ đô la Mỹ, hợp đồng thể thao là động lực tăng trưởng chủ yếu. Điều này không hẳn là “ăn thị phần cá cược”, mà là tranh giành trực tiếp sự chú ý của người dùng sportsbook truyền thống — mà trên thị trường tài chính, sự chuyển đổi chú ý thường là dấu hiệu tiền đề cho sự chuyển dịch quy mô.

Cơ quan quản lý các bang cực kỳ phản đối việc xếp thị trường dự đoán vào khuôn khổ liên bang, bởi điều đó đồng nghĩa hai hệ quả: người dùng cá cược bị hút đi, nguồn thu thuế cá cược của bang bị liên bang lấy mất. Đây không chỉ là vấn đề thị trường, mà còn là vấn đề ngân sách.

Một khi thị trường dự đoán trực thuộc CFTC/SEC, chính quyền bang không chỉ mất quyền quản lý mà còn mất một trong những khoản thu dễ thu và ổn định nhất.

Gần đây, cuộc đối đầu này đã công khai. Tòa án Quận Nam New York đã thụ lý vụ kiện tập thể, cáo buộc Kalshi bán hợp đồng thể thao mà không có giấy phép cá cược của bang, đồng thời nghi ngờ cấu trúc tạo lập thị trường “khiến người dùng thực chất đang cá cược với nhà cái.” Vài ngày trước, Ủy ban Quản lý cá cược Nevada cũng tuyên bố hợp đồng “sự kiện thể thao” của Kalshi về bản chất là sản phẩm cá cược chưa được cấp phép, không nên được bảo hộ bởi quy định của CFTC. Thẩm phán liên bang Andrew Gordon thậm chí còn phát biểu tại phiên điều trần: “Trước khi có Kalshi, chẳng ai nghĩ cược thể thao là sản phẩm tài chính.”

Đây không phải tranh cãi về sản phẩm, mà là xung đột về quyền quản lý và lợi ích ngân sách, cũng như tranh giành quyền định giá.

Đối với vốn đầu tư, vấn đề không phải là liệu thị trường dự đoán có thể tăng trưởng hay không; mà là, nó sẽ được phép tăng trưởng đến mức độ nào.